Enflasyonun nedenleri çok ve çeşitlidir. Parasalcılar ve klasikçiler, toplam talepte bir artışla sonuçlanan para arzındaki bir artışı suçlarlar. Keynesyenler ise parasal faktörlere önem vermezler. Onlara göre enflasyona, elbette, toplam talepteki artış neden olur. Temel olarak, enflasyon için bu iki argüman, talep yönetimi politikalarına yol açmaktadır.
Talep yönetimi politikaları genel olarak (i) para politikası ve (ii) maliye politikası olarak gruplandırılabilir. Bununla birlikte, enflasyon aynı zamanda maliyet artırıcı faktörlerden de kaynaklanmaktadır. Bu tür enflasyonu kontrol etmek için genellikle fiyatlar ve gelirler politikası önerilmektedir. Aslında, bir ekonomideki enflasyon, hem talep ve hem de maliyet artışlı faktörlerin bir karışımıdır. Bu nedenle, politika yapıcılar enflasyonu kontrol etmek için üç yöntem kullanır: (i) parasal önlemler; (ii) mali önlemler; ve (iii) parasal olmayan önlemler. Gelişmiş ülkelerde, indeksleme yöntemi de bazen anti-enflasyonist bir araç olarak kullanılmaktadır.
Parasal Önlemler:
Hızlı ekonomik büyüme döneminde, ekonomideki talep, onu karşılama kapasitesinden daha hızlı büyüyor olabilir. Firmalar bu eksikliğe fiyatı yükselterek yanıt verdiğinde enflasyonist baskılara yol açar. Bu durum, talep yönlü enflasyon olarak adlandırılır. Enflasyona tepki olarak, Merkez Bankası faiz oranlarını artırabilir. 1. Daha yüksek faiz oranları, borçlanmayı daha pahalı ve tasarrufları daha cazip hale getirir. 2. Ev sahipleri, artan ipotek ödemeleri ödemek zorunda kalacak ve bu da harcanacak daha az harcanabilir gelire yol açacaktır. 3. Bu nedenle hanelerin harcama yapma yeteneği ve teşviki daha az olacaktır. 4. Ayrıca firmalar, yatırımları finanse etmek için borç almaktan caydırılacak ve bu da daha düşük işletme yatırımlarına yol açacaktır. Bu nedenlerle, daha yüksek faiz oranları, tüketici harcamalarını ve yatırımı yavaşlatmada oldukça etkilidir ve daha düşük bir ekonomik büyüme oranına yol açar. Ekonomik büyüme yavaşlarken enflasyon da yavaşlıyor.
Ayrıca, bir merkez bankası, enflasyonla mücadelede; kredi talebini, maliyetini ve kullanılabilirliğini veya ülkenin para arzını etkilemek için kullanabileceği, aşağıdaki kredi kontrol araçlarına da sahiptir: (a) Kredi faiz oranı, (b) Açık piyasa işlemleri, (c) Değişken nakit rezerv oranı ve (d) Seçici kredi kontrol yöntemleri. Merkez bankasının istikrar politikası, toplam talebi azaltma niyetiyle bir “sevilen para politikası” gerektirmektedir. Merkez bankası enflasyonla mücadele için, tahvil ve menkul kıymetlerin açık piyasa satışını yapar, minimum nakit rezerv oranını yükseltir. Tüm bu önlemler banka kredisini daha maliyetli hale getiriyor. Daha yüksek kredi maliyeti, daha az kredi kullanılabilirliği ve dolayısıyla daha az para arzı sağlar. Bunlar, toplam talebi daraltma potansiyeline sahiptir. Tüm bu önlemler ticari bankaların kredi yaratma potansiyelini azalttığından, toplam özel harcamalar azalır ve böylece enflasyon kontrol altına alınır. Son olarak, merkez bankası, tüm ekonomi yerine herhangi bir sektör(ler)de enflasyonist fiyat artışı yaşadığında, seçici kredi kontrolü kullanır. Ancak bu araç esas olarak tüketim harcamalarının kontrolünde etkilidir.
Ancak, para politikasının etkinliğini azaltan bazı sınırlamalar vardır. Birincisi, para politikası toplam talebi sadece dolaylı olarak, yani faiz oranını yükselterek ve para arzını azaltarak etkiler. Bu nedenle, etkinliği ancak bir zaman gecikmesinden sonra hissedilebilir. İkinci olarak, tüm harcama türleri parasal kontrol silahlarından etkilenmez. Toplam talebin büyük kısmını özel harcamalardan ziyade kamu harcamaları oluşturuyorsa, para politikası önlemlerinin pek bir faydası olmayacaktır. Kamu harcamaları, merkez bankacılığı politikalarıyla kolayca kontrol edilemez. Üçüncüsü, para politikası talep artışlı enflasyonla oldukça başarılı bir şekilde mücadele edebilir, ancak maliyet artışlı enflasyon, merkez bankacılığı kontrolüne tabi değildir. Yüksek ücretler veya hammadde ve enerji fiyatlarındaki artış, vb., maliyete artışına dayalı enflasyonist eğilimler yaratır. Banka faiz oranı, açık piyasa işlemleri ve diğer kredi kontrol araçlarının maliyet enflasyonuna hiçbir cevabı yoktur. Bu sınırlamalar ışığında, diğer politika önlemleri kullanılmaktadır. Bunlardan en önemlisi maliye politikası önlemleridir.
Mali Önlemler Maliye politikası önlemleri, hükümetin vergilendirme, harcama ve borçlanma ile ilgili politikasını içermektedir. Maliye politikasının bu üç unsuru toplam harcamaları etkiler. Enflasyon döneminde daraltıcı maliye politikası önerilmektedir. Toplam harcamaların büyük kısmının devlet harcamalarından kaynaklandığı biliniyor. Enflasyon sırasında, devlet harcamaları azaltılabilir. Ancak bazı siyasi nedenlerle veya ekonomik zorunluluklar nedeniyle kamu harcamalarında kesinti yapılması zor olabilir. En azından, verimsiz kamu harcamaları kontrol edilmelidir. Çoğu zaman, modern hükümetler, enflasyonun toplumu olumsuz etkileyebileceği etkisini umursamadan seçmenleri memnun etmek için daha fazla harcama yapma eğilimindedir. Aslında harcamaların kontrolü enflasyonun önemli çözümlerinden biridir. Bir ülke enflasyona maruz kaldığında, hükümet aşırı toplam harcamaları ortadan kaldırmak için hem doğrudan hem de dolaylı vergileri artırabilir. Gelir ve/veya servet üzerinden vergi alındıktan sonra harcanabilir gelir azalır. Bu, özel toplam harcamaları büyük ölçüde azaltacaktır. Bununla birlikte, gerçekte, vergi mükellefleri bir hükümeti iktidardan uzaklaştırabileceğinden, bir hükümet vergi oranlarını yükseltme konusunda isteksiz olabilir. Enflasyon döneminde aşırı satın alma gücünü temizlemek için hükümet, devlet tahvili satarak halktan borçlanma yoluna gidebilir. Maliye politikası, para politikası gibi kusursuz değildir. Belirli sınırlamalara maruz kalmaktadır. Birincisi, maliye politikasının hiçbir zaman siyasi bir boşlukta ele alınmaması anlamında maliye politikası ve siyaset el ele gider. Siyasi zorlamalar etkinliğini büyük ölçüde azaltır. İkincisi, vergi-harcama programının akılsızca kullanılması istenilen sonuçları vermeyebilir. Gelir vergisindeki bir artış, harcanabilir geliri ve dolayısıyla tüketim harcamalarını azaltır. Ancak vergi oranlarındaki artış, tasarruf oranlarının ve sermaye oluşumunun düşmesine neden olur. Ayrıca, daha yoksul kişilere yönelik gıda sübvansiyonu programı veya işsizlik ödeneği vb. gibi transfer ödemelerinde kesinti yapılması, bu tür harcamaların sınırlandırılması gerekmesine rağmen enflasyon sırasında akılsız görünebilir. Para politikası ve maliye politikası önlemlerinin etkinliğini sonuca bağlamadan önce, bu iki politika önleminin en iyi kombinasyonunun bile istenen sonuçları vermeyebileceği söylenebilir. Bu politika önlemlerinin etkililiği için gerekli olan şey “iyi zamanlama”dır. Ayrıca, birçok nedenden dolayı, toplam harcamaları etkilemek için para ve maliye politikası önlemlerinin doğru bir şekilde harmanlanmasını sağlamak neredeyse imkansızdır. İlk olarak, toplam talebin gerçekten yükselip yükselmediğini kesin olarak söylemek zor. Hiçbir ekonomi, toplam talebin ne kadar hızlı büyüdüğünü söyleyebilecek bir “hız göstergesine” sahip değildir – “GSYİH’nın mevcut çeyrekte ne yaptığı ancak çeyreğin sonunda öğrenilir”. O zaman bile bu rakamlar belirsizdir ve revizyonlara tabidir. Her şeyden önce, istikrar politikası zorunlu olarak tahmine dayalıdır ve kısa vadeli ekonomik tahminler bir sanat olabilir, ancak kesin bir bilim olmayabilir.
Enflasyonu Düşürmeye Yönelik Diğer Politikalar
Enflasyona toplam talebin mevcut çıktı üzerindeki fazlalığı neden olduğundan, enflasyona karşı kalıcı çözüm çıktıda bir artış yaratmaktır. Ülkenin kaynaklarını, üretken olmayan sektörlerden üretken sektörlere kaydırarak çıktı artırılabilir. Teknolojik gelişmede aynı zamanda daha yüksek çıktıya yol açabilir. Ayrıca, yozlaşmış ve verimsiz yönetim, çoğu zaman çeşitli anti-enflasyonist önlemlerin etkinliğini köreltir. Karaborsacıların, spekülatörlerin, stokçuların vb. faaliyetleri, temelde enflasyonu kışkırttığı için ciddi şekilde ele alınmalıdır.
- Beklentileri azaltmak
Enflasyonun zaman içindeki önemli bir belirleyicisi enflasyon beklentileridir. İnsanlar gelecek yıl enflasyon beklerse, firmalar fiyatları yükseltecek ve işçiler daha yüksek ücret talep edecek. Bu beklenti daha yüksek enflasyona neden olma eğilimindedir. Merkez Bankası ve hükümet, enflasyonu kontrol altına almak için inandırıcı korkutmalar yaparak beklentileri etkili bir şekilde azaltabilirse, bu onların işini kolaylaştıracaktır.
2. Fiyat kontrolları
Enflasyon ile birlikte, karlılığı korumak ve artan maliyetlerle başa çıkmak için fiyatları mümkün olduğunca artırmaya çalışan firmalar görülecek. Bu “kâr itici” enflasyondan kaçınmanın bir yolu, fiyat kontrolleri getirmektir. Hükümetin fiyat artışlarına sınır koyduğu yer burasıdır. Örneğin, 1971’de Başkan Nixon, seçimleri kazandıktan sonra 1973’te yeniden uygulamaya koyduğu bir fiyat dondurması getirdi. Fiyat dondurmaları kısa bir süre için politik olarak popülerdi ancak temelde başarısız oldu. Firmalar arzı kısıtladı ve fiyat donmaları sona erdiğinde, bastırılmış enflasyon intikam alırcasına geri döndü. Ancak, savaş zamanındaki fiyat kontrollerinin enflasyonu düşürmede başarılı oldukları belirtilmelidir.
3. Ücret kontrolü
Enflasyona ücret enflasyonu neden oluyorsa (örneğin, daha yüksek reel ücretler için pazarlık yapan güçlü sendikalar), o zaman ücret artışını sınırlamak enflasyonu yumuşatmaya yardımcı olabilir. Daha düşük ücret artışı, firmalar için maliyetleri azaltacak ve ekonomide daha az talep fazlalığına yol açacaktır. Özellikle sendikalar güçlüyse, enflasyonu gelir politikalarıyla kontrol etmek zor olabilir. Ayrıca, ücret kontrolü ekonomide yaygın bir işbirliği gerektirir, ancak firmalar işgücü sıkıntısı yaşıyorsa, hükümetin ücret kontrollerini aşmak zorunda olsalar bile, işçileri almakla daha fazla ilgileneceklerdir 4. Parasalcılık Monetarizm para arzını kontrol ederek enflasyonu kontrol etmeye çalışır. Monetaristler, para arzı ile enflasyon arasında güçlü bir bağlantı olduğuna inanırlar. Para arzının büyümesini kontrol edebiliyorsanız, enflasyonu kontrol altına alabilmeniz gerekir. Monetaristler bunlar gibi politikaları vurgularlar: • Daha yüksek faiz oranları (sıkılaştırıcı para politikası) • Bütçe açığının azaltılması (deflasyonist maliye politikası) • Hükümet tarafından yaratılan paranın kontrolü. Ancak uygulamada, para arzı ile enflasyon arasındaki bağlantının daha az güçlü olduğu görülmüştür. 5. Arz Yönlü Politikalar Enflasyona genellikle kalıcı rekabetsizlik ve artan maliyetler neden olur. Arz yönlü politikalar, ekonominin daha rekabetçi hale gelmesine ve enflasyonist baskıların hafifletilmesine yardımcı olabilir. Örneğin, daha esnek işgücü piyasaları enflasyonist baskıyı azaltmaya yardımcı olabilir. Ancak arz yönlü politikalar uzun zaman alabilir ve artan talebin neden olduğu enflasyonla baş edemez.
6. Döviz kuru politikası
Bir ülke, sabit bir döviz kuru mekanizması ile enflasyonu düşük tutmaya çalışabilir. Argüman, eğer bir para biriminin değeri sabitse (veya yarı sabitse), o zaman bu, enflasyonu düşük tutmak için bir disiplin yaratır. Enflasyon yükselirse, para birimi rekabet edemez hale gelir ve düşmeye başlar. Bununla birlikte, döviz kuru üzerinden enflasyonu hedeflemek zordur.
7. Hiperenflasyonu azaltmanın yolları- para birimini değiştirmek
Hiperenflasyon döneminde geleneksel politikalar uygun olmayabilir. Gelecekteki enflasyon beklentilerini değiştirmek zor olabilir. İnsanlar bir para birimine olan güvenlerini kaybettiklerinde, yeni bir para birimi tanıtmak veya altını veya başka bir para birimini çıpa olarak kullanmak gerekli olabilir. Maliyete dayalı enflasyon (örneğin artan petrol fiyatları nedeniyle) enflasyona ve daha düşük büyümeye yol açabilir. Bu, her iki dünyanın da en kötüsüdür ve daha düşük büyümeye yol açmadan kontrol edilmesi daha zordur. 2022’de dünya, artan enerji fiyatları ve arz kıtlığına neden olan Covid kilitlenmesinin sona ermesi nedeniyle maliyet enflasyonunda bir artış gördü. Maliyet kaynaklı enflasyonun düşürülmesi daha zordur çünkü temelde arz sorunlarından kaynaklanmaktadır. Faiz oranlarını yükseltmek kör bir araçtır ve düşük büyümeye neden olması muhtemeldir. Bu nedenle Merkez Bankaları daha yüksek bir maliyet enflasyonuna tolerans gösterme eğilimindedir ve bunun kısa ömürlü olmasını umarlar. Uzun vadede, daha esnek işgücü piyasaları, krizlerle başa çıkmak için stok biriktirme, petrol rezervleri ve rekabet gücünü artırmaya yönelik politikalar ile arz sorunları çözülmeye çaışılır.
8. Indeksleme
Enflasyonu azaltmak yerine, enflasyonla mücadele etmek için bazen indekse bağlama olarak da adlandırılan bir indeksleme yöntemi önerilir. Bu politika, satın alma gücünü aynı seviyede tutmak için para ödemelerini (ücretler ve maaşlar gibi) bir fiyat enflasyon endeksine bağlayarak çalışır. Bu, fiyat endeksi yüzde 7 artarsa, parasal ücretlerin de aynı oranda otomatik olarak artacağı anlamına gelir. Bu durumda ücretliler, satın alma güçlerinde herhangi bir düşüş yaşamazlar. Ancak indeksleme ile sadece ücretliler değil, alacaklılar da korunur. İndeksleme yöntemi, kendisi enflasyonist karakterde olduğundan daha az popüler bir yöntem olarak kabul edilir ve genel olarak yalnızca yüksek enflasyon oranları hüküm sürdüğünde uygulanır.
NETİCE
Enflasyon genellikle Merkez Bankası ve/veya hükümet tarafından kontrol edilir. Kullanılan temel politika para politikasıdır (değişen faiz oranları). Bununla birlikte, teoride, enflasyonu kontrol etmek için “1. Para politikası – Daha yüksek faiz oranları ekonomideki talebi azaltarak daha düşük ekonomik büyüme ve daha düşük enflasyona yol açar. 2. Para arzının kontrolü – Monetaristler, para arzı ile enflasyon arasında yakın bir bağlantı olduğunu, dolayısıyla para arzını kontrol etmenin enflasyonu kontrol edebileceğini savunuyorlar. 3. Arz yönlü politikalar – ekonominin rekabet gücünü ve verimliliğini artırmaya yönelik politikalar, uzun vadeli maliyetler üzerinde aşağı yönlü baskı oluşturur. 4. Maliye politikası – daha yüksek bir gelir vergisi oranı harcamaları, talebi ve enflasyonist baskıları azaltabilir. 5. Ücret/fiyat kontrolleri – ücretleri ve fiyatları kontrol etmeye çalışmak teorik olarak enflasyonist baskıları azaltmaya yardımcı olabilir. Ancak, genellikle etkili olmadıkları için nadiren kullanılırlar” şeklinde daha önce sözü edilen çeşitli araçlar vardır.
Bu bakımdan, enflasyon kontrolünün çok yönlü bir hamle olmaya devam ettiği söylenebilir. Belirli bir politika en iyi sonuçları veremez. Başka bir deyişle, enflasyonu kontrol etmek için sadece para politikasının mı yoksa sadece maliye politikasının mı önemli olduğu argümanı yanlıştır. En iyi sonucu elde etmek için bu anti-enflasyon önlemleri eş zamanlı olarak kullanılmalıdır. Zira, bu politika önlemleri birbirleri ile rekabet etmeyip, aksine birbirlerini tamamlarlar.
Burada, Merkez bankalarının kilit rolü, fiyat istikrarını (düşük ve istikrarlı enflasyon) sağlamak ve ekonomik dalgalanmaları yönetmeye yardımcı olmak için para politikasını yürütmektir. Merkez bankalarının faaliyet gösterdiği politika çerçeveleri, son yıllarda büyük değişikliklere tabi tutulmuştur. 1980’lerin sonlarından bu yana enflasyon hedeflemesi, para politikasının önde gelen çerçevesi olarak ortaya çıkmıştır. Birçok düşük gelirli ülke aynı zamanda parasal bir toplamı (dolaşımdaki para hacminin bir ölçüsü) hedeflemekten, enflasyon hedeflemesi çerçevesine geçiş yapmaktadır
Ülkeler ayrıca, Merkez Bankası’nı para politikasını belirlemede bağımsız hale getirmişlerdir. Argüman, bağımsız bir Merkez Bankası’nın siyasi baskılardan uzak olacağı ve seçmenlerin gözüne girmek için seçimlerden önce faiz oranlarını düşürmek gibi hatalardan kaçınacağı yönünde.
KAYNAK:
Methods to Control Inflation, by Tejvan Pettinger, 8 July 2022, economicshelp.org,
Nikita Dutta, Preventive Measures to Control Inflation (4 Methods), economicsdiscussion.net,
IMF Bültenleri.
sayral.com 