Katma değerli ihracat

Katma Değerli Ticaret (TiVA) göstergeleri ekonomiler arasındaki ticari ilişkilere yeni bakış açıları sunar ve küresel değer zincirlerinin (GVC’ler) her aşamasında değerin nerede yaratıldığına dair geniş bir görüş sağlar. Yalnızca brüt ticaret önlemlerinden daha eksiksiz bir tablo çizen TiVA yaklaşımı, KDZ’lerde hizmetlerin sağladığı katkıyı, ihracat performansında ithalatın rolünü ve ekonomik bağımlılıkların gerçek doğasını daha iyi yansıtıyor. TiVA veritabanının 2018 versiyonu, 2005-2015 yılları için 64 ekonomiyi ve 36 sanayi sektörünü kapsıyor ve ihracat, ithalat ve nihai talebin katma değer kökenlerine (hem ülke hem de sanayi) dayanan göstergeleri bir araya getiriyor. Bu yazı, ticaret, inovasyon ve yatırım da dahil olmak üzere bir dizi alan için politika yapmayı bilgilendirme amacıyla, katma değer terimleri ile Türkiye için ticaret modellerini vurgulamaktadır.

Önemli bulgular

Küresel eğilimlere paralel olarak, Türkiye ihracatının dış mal ve hizmet içeriği de son yıllarda istikrarlı bir şekilde düşerek 2011-2016 yılları arasında %19,4’ten % 16,5’a gerileyerek % 2,9 puan düşmüştür. Ancak bu, %15,4 olan 2005 seviyelerine göre 1,1 puanlık bir artıştır (Şekil 1). 2015 yılında ihracatta yabancı katma değeri en yüksek olan sektör Elektrik ekipmanları (Şekil 3a) iken, Türkiye’nin brüt ihracatında yabancı içeriğin en fazla payını oluşturan Ana metaller ve Motorlu taşıtlar olmuştur (Şekil 3b).

Türkiye son on yılda ihracat yönelimini artırmış, çoğu sektörde dış nihai talepten kaynaklanan yurtiçi katma değerli içerik artmıştır. İhracat yönelimi yüksek olan sektörler arasında Motorlu taşıtlar, Ana metaller ve Diğer ulaşım ekipmanları bulunmaktadır. Hala oldukça yüksek olmasına rağmen (kabaca %40), BİT ve elektronik, 2005 seviyelerinden %70’in üzerinde önemli bir düşüş gördü (Şekil 2).

Türkiye’nin 2015 yılında ihracatı içinde olan %29,1 ara malı ve hizmet ithalatının toplam değeri, 2005 yılındaki % 25,2 olan değere göre artmış olmasına ragmen , OECD ortalaması olan % 45,5’un oldukça altında yer almıştır. Bir kez daha önde gelen sektör olan motorlu taşıtlarda (% 46.5) olan ithal mal ve hizmet ithalatı oranında, 2005 seviyeleri üzerinde artış görüldü (Şekil 4). Bu göstergeler, birlikte ele alındığında, Türkiye’deki Motorlu Taşıtlar sektörünün KDZ’lere (küresel değer zincirleri) daha entegre hale geldiğini göstermektedir.

Türkiye’nin brüt ihracatının hizmet içeriği 2015 yılında % 51,2 oranı ile aşağı yukarı 2005 seviyeleri ile değişmemiş ve %54 olan OECD ortalamasının biraz altında kalmıştır (Şekil 7).

Çin, Türkiye’nin en büyük ithalat kaynağı (katma değer ve brüt terimlaeri ile) olmasına rağmen, katma değer ve brüt olarak Türkiye’nin sadece yedinci büyük ihracat pazarıdır (Şekil 5). Türkiye, Almanya, İtalya, Bulgaristan ve İspanya da dahil olmak üzere Avrupa ülkeleriyle yüksek düzeyde entegrasyona sahiptir (Şekil 6).

Küresel düzeyde, yeni TiVA göstergeleri, mali krizi takiben kısa bir artışın ardından genel olarak Küresel Değer Zincirleri’ne entegrasyonun son yıllarda istikrarlı bir şekilde azaldığını göstermektedir (Şekil 1).

Bu eğilim Türkiye için de geçerlidir ve Türkiye ihracatının 2011-2016 yılları arasındaki dış içeriği %19,4’ten %16,5’a düşerek yüzde 2,9 puan azalmıştır. Bu değer, %25.3 olan OECD ortalamasının altında, ancak G20 ortalamasına benzemektedir.

Yerli üretimde dış nihai talebin rolü

Genel olarak, 2015 yılında Türkiye’nin yurtiçi katma değerinin %20’si, on yıl önceki %18,2’den artışla, yurtdışındaki tüketimden kaynaklandı (Şekil 2). Endüstrilere göre payları, Motorlu Taşıtlar (%55,9), Ana metaller (%52,8) ve diğer uçtaki Diğer nakliye ekipmanları (% 52,8) ile alt uçtaki Bilgi ve iletişim (%13) arasında değişmektedir.

İhracat için ithalatın önemi

İhracatlarında en fazla yabancı katma değer içeriğine sahip sektörler (Şekil 3a), Elektrikli teçhizat (%33,6), Kok ve rafine edilmiş petrol ürünleri (%32,8) ve Motorlu taşıtlardır (% 27,4). Toptan ve perakende ticaret, 2015 yılında en büyük yurt içi katma değerli içerik kaynağı yaratmış, brüt ihracatın %10,7’sini (Şekil 3b), ardından Tekstil ve konfeksiyon (% 9,8) ve Nakliye ve depolama (% 8,8) oluşturmuştur. Toplam ihracattaki en yüksek yabancı içerik, Ana metaller ve Motorlu taşıtlardan (her ikisi de %2.4) geldi.

Türkiye’nin 2015 yılındaki ara mal ve hizmet ithalatının toplam değerinin (Şekil 4) %29,1’i ihracatta kullanılmıştır. Bu değer, OECD ortalaması olan %45,5’in oldukça altında, ancak 2005’teki payın (% 25,2) üzerindedir. Türkiye ihracatının, ara mal ithalatı kullanımı en yüksek orana sahip sektörler Motorlu taşıtlar (% 46.5), Tekstil ve hazır giyim (%35.9) ve Ana metaller (%34) olmuştur.

Türkiye: uluslararası mal ve hizmet akışları, ana oyuncular

Brüt olarak, Almanya (% 11,4), Birleşik Krallık (% 7,3) ve ABD (% 6,8), 2015 yılında Türkiye’nin en önemli üç ihracat pazarı olmuştur. Katma değer açısından ele alındığında, Almanya, Türkiye’nin katma değeri % 10,7 ile onu takiben ABD (% 8,5) ve İngiltere (% 7,3) olmuştur.

Brüt anlamda ithalat için Türkiye’nin 2015 yılında ilk üç ortağı Çin (% 14.7), Almanya (% 10) ve İtalya (% 5.9) ve katma değer açısından Çin (% 14.8), Almanya (% 10.1) ) ve Amerika Birleşik Devletleri (% 7,5), bir kez daha listenin başında yer aldılar.

Uluslararası ticarette hizmetlerin önemi

Hizmetler, Türkiye ekonomisine önemli bir katkı sağlıyor ve 2015 yılında Türkiye’nin brüt ihracatının %51,2’sini oluşturuyor (Şekil 7) -% 54 OECD ortalamasının altında. Yurtdışı hizmetler toplam brüt ihracatın değerine %6,7 oranında katkıda bulunmuştur. Hizmet sektörleri sadece Türkiye ekonomisi için kendi başlarına önemli olmakla kalmaz, aynı zamanda üretimin rekabet edebilirliği için de gereklidir. 2015 yılında hizmet katma değeri içeriği, brüt üreticilerin % 33,2’sine katkıda bulunmuş olup, Kahve ve rafine edilmiş petrol ürünlerinde (% 38,5), Elektrikli ekipmanda (% 38,5) ve Motorlu taşıtlarda (% 38,2) en yüksek paya sahiptir.