ANAYASA

Anayasa, bir ülkenin en yüksek yasasıdır.  Bir devletin kurulduğu veya yönetildiği kuralları içerir. Ülkenin siyasi sisteminin veya siyasetinin hangi ideoloji ve ilkelere göre çalıştığından bahseder. Anayasa size kuralları/kararları kimin koyduğunu, kuralların/kararların nasıl yapıldığını ve ne tür kuralların/kararların alınabileceğini söyler. Hükümet ve sistemlerinin yanı sıra vatandaşlara haklar ve görevler de sağlar.

Anayasa nedir?

Anayasa, bir ülkenin yapısını oluşturan, hükümetin yetki ve görevlerini, bireylerin hak ve ödevlerini düzenleyen ve anayasaya aykırı fiillere çareler sağlayan, halk tarafından yapılan bir yönetim aracı olarak tanımlanabilir. Yukarıdakilerden, haklı olarak anayasanın ülkenin en yüksek yasası olduğu sonucuna varılabilir. Yönettiği halkın isteklerini ortaya koyar, hükümeti yapılandırır, bir yandan hükümetin hak ve yükümlülüklerini, diğer yandan bireyin hak ve ödevlerini ortaya koyar ve anayasaya aykırı bir eylemde bulunan birisi için hukuk yollarının sağlanmasına yönelik çareler sunar.

Bir anayasa yazılı bir belgede somutlaştırılabilir, ancak böyle olması gerekmeyebilir de; bir dizi ortak varsayım iş görecektir. Aslında, bir örgütün yazılı anayasasının olmaması hiç de alışılmadık bir durum değildir.

Her ülkenin bir anayasaya ihtiyacı vardır. Totaliter ya da mutlakiyetçi sistemlerde bile yukarıdaki temel soruların bir yanıtı vardır ve bu yanıt sistemin anayasasıdır. Esasen anayasası olmasaydı ülke olmazdı.

Anayasanın amacı ve işlevleri

Bir anayasanın temel amacı, bir organizasyonun örgütlenmesini geliştirecek bir çalışma aracına sahip olmaktır. Bir organizasyonun gündelik deneyimi olan muğlaklık ve kafa karışıklığı, anayasanın yapılmasıyla en aza indirilir. Bir anayasa, hükümetin düzgün işlemesini sağlar; yapılması ve yapılmaması gerekenleri net bir şekilde açıklar.

Anayasa, belirli siyasi amaçların gerçekleştirilmesine aracılık eden bir araçtır. Devlet politikasının temel hedefleri ve yönlendirici ilkeleri hükümetin amacını vurgular.

Çeşitli hükümet organlarına yetkiler ve makamlar tahsis eden ve dağıtan anayasadır. İster üniter ister federal olsun, benimsenecek hükümet türünü açıklar. Devletin çeşitli organlarına seçilme ve atanma nitelikleri anayasa tarafından sağlanır.

Anayasa, siyasi fikirleri ve amaçları beyan ederek ve yaygınlaştırarak önemli bir eğitim faktörü görevi görür. Politik değerleri harekete geçirir. Anayasa ile vatandaşlara, devlete ve onun kurumlarına karşı görev ve yükümlülüklerini bilme fırsatı verilir. Yabancılara, belirlenmiş prosedürle bir ülkenin vatandaşlığına başvurma fırsatı verilir.

Anayasanın bir diğer önemli işlevi de organizasyonu oluşturan bireylerin haklarının sıralanmasıdır. Haklar anayasanın yaratımı değildir, ancak bu hakların korunmasını sağlamaya yöneliktir.

Son olarak, bir anayasa, anayasayı değiştirirken benimsenecek prosedürü belirler. Parlamento üyelerinin basit çoğunluğunun veya üçte iki çoğunluğunun bir anayasayı değiştirip değiştiremeyeceğini belirtir. Ayrıca, bazı değişiklikler için referandum yoluyla vatandaşların görüşlerinin alınıp alınmayacağı da belirtilmektedir.

Bir anayasayı iyi yapan nedir?

Anayasa yapılırken hangi niteliklerden yararlanılması gerektiği konusunda görüş ayrılıkları olsa da, katı ama esnek kurallar, açıkça tanımlanmış kanunlar ve yönetilenlerin hakları gibi birkaç faktörün bulunması gerekir. Tanım olarak bir anayasa, bir hükümetin nasıl çalışması gerektiğini belirleyen bir nesnedir. İnsanların haklarını ve güvenliğini sağlamaya yönelik ilke ve yasaları içerir. İyi bir anayasada kuvvetler ayrılığı vardır. Yasama, yürütme ve yargı farklı güçlere sahiptir, birbirinden bağımsızdır ve birbirini denetler konumdadır. Ayrıca, kişilerin bireysel haklarının anayasada açıkça belirtilmesi gerekir. Bu haklar olmadan, iyi bir anayasa olmaz.

Aşağıda, iyi bir anayasa için dikkate alınması gereken bazı kriterler verilmektedir:

Açıklık: Anayasadaki her madde veya cümle, okuma yazma bilen herkesin anlayabileceği açık ve basit bir dille yazılmalıdır. Bu, yalnızca hukuk okuyanların takdir edebileceği bir hukuk dili olmadığı anlamına gelir.

Kısalık: Anayasa tabiri caizse doğrudan konuya yönelik olmalıdır. Lafı fazla uzatmadan ve dolandırmadan sadece önemli fikirleri içerir.

Kapsamlılık: Anayasa, hükümet yapısı, vatandaş hakları vb. gibi önemli temelleri veya politikaları uygulamaya koyan hükümlerinde her şeyi kapsar olmalıdır.

Esneklik: Bir anayasanın, zamanın gerektirdiği şekilde değiştirilebilen veya iyileştirilebilen “geliştirilebilir” bir belge olması gerekir. İyi bir anayasa, önemsiz önerilerin geçmesini zorlaştırırken, gerektiğinde anlamlı değişiklikler yapmayı kolaylaştıran anayasadır.

Ülkenin geçmişini ve bugününü dikkate alır: İyi bir anayasa, bir devletin tarihini göz önüne alır ve ülke için daha iyi bir sistem kurmaya çalışırken, ondan çıkarılacak dersleri dikkate alır. Aynı zamanda, yalnızca mevcut sorunları ele alan değil, bu gününde farkında olarak ve şu anda sahip olunanlardan ilham alarak, onların üzerine inşa edilen bir sistem yaratır.

Yukarıdaki kriterler, bir anayasanın başarısını ölçmek için yararlı bulunanlardır. Ancak, bugün mevcut pek çok anayasa dikkate alındığında, bir çoğunun yukarıdaki kriterlerin bazılarına uymakta başarısız kaldıkları da bir gerçektir.

NETİCE:

Demokratik bir ülkede “iyi Anayasa”, hukuk ahlakı ile hükümet ahlakını dengelemeye çalışır. İyi Anayasa, insan haklarıyla ilişkinin soyutlanması veya parlamenterden anayasal üstünlüğe geçiş düzeyinde değerlendirilebilir. Ancak, iki ahlak arasındaki denge düzeyinin daha verimli olduğu ileri sürülür. Hukuk ahlakı bireysel haklara, hükümet ahlakı ise kamu yararına odaklanır. Anayasanın değişmez görevi, hem yargı hem de yürütme organları tarafından sınırlama yoluyla bir uzlaşma sağlamaktır.

Hiçbir ulusun veya devletin anayasası, nihayetinde o hükümete tabi olacak halkı korumuyorsa, üzerine basıldığı kağıda değmez.

Güney Afrika’nın ırk ayrımı sonrası (past apartheid) anayasası, medeni ve siyasi hakların yanı sıra sağlık ve eğitim gibi sosyal ve ekonomik hakları garanti ettiği için en iyi modellerden biri olarak kabul edilmektedir.

KAYNAK;

THE GOOD CONSTITUTION

Published online by Cambridge University Press: 27 November 2012

What Are Characteristics of a Good Constitution?

By Staff WriterLast Updated April 16, 2020

news.bbc.co.uk/, What is a good constitution? 9 September 2005

quora.com, What makes a Constitution better than other Constitutions?

9 Essential Characteristics of a Good Constitution

July 24, 2020Legal Articles, Scholarly Articlesby Edeh Samuel Chukwuemeka ACMC

What makes a good constitution? konstitusyonproject.org,  Feb. 5.2020