Merkez bankaları, bulundukları ülke veya coğrafi bölgede para politikasından sorumlu olan bağımsız kamu kurumlarıdır. Devlet tarafından görevlerini yerine getirmekle yükümlüdürler. Her merkez bankasının başkanı, ait olduğu coğrafi bölgenin temsilcisi/temsilcileri tarafından seçilir. Ana merkez bankaları FED, ECB, BoJ ve BoE’dir. Temel amaçları, enflasyonu makul düzeyde (%2’yi geçmemek üzere) tutarak ekonomik aktiviteyi desteklemektir.
ECB – Avrupa Merkez Bankası
ECB, Avrupa Birliği’nin merkez bankasıdır. 1998 yılında kurulmuştur ve merkezi Frankfurt, Almanya’dadır. ECB, Eurosystem ve Avrupa Merkez Bankaları Sisteminin merkezi organıdır:
– Eurosystem, Avrupa Merkez Bankası’nı (ECB) ve Euro’yu benimseyen AB Üye Devletlerinin ulusal merkez bankalarını (NCB’ler) içerir. Eurosystem çerçevesinde, ECB’ye daha önce ulusal merkez bankalarına verilen görevler verilmiştir: para basımı ve para politikaları tayini;
– Avrupa Merkez Bankaları Sistemi (ESCB), ECB ve 27 AB Üye Devletinin ve NCB’lerini içerir, yani Eurosistem ile karşılaştırıldığında, euro’yu benimsemeyen ülkelerin NCB’lerini de içerir. Euro bölgesine katılmayan Üye Devletlerin NCB’leri, ESCB içinde özel bir statüye sahiptir: özerk bir ulusal para politikası yürütme hakkına sahiptirler, ancak euro bölgesinin para politikası veya uygulanmasına ilişkin karar alma süreçlerine katılmazlar.
ECB bağımsız bir kuruluştur. Hariçden herhangi bir talimat almaz. Sermayesi, yalnızca bir dağıtım anahtarına uygun olarak ulusal merkez bankaları tarafından oluşturulur. Bu anahtar, Avrupa Birliği içindeki her ülkenin, GSYİH payına ve nüfus büyüklüğüne göre katkıda bulunmasına dayanmaktadır. İlk sermayesi yaklaşık 4 milyar € idi. AB ülkelerinin merkez bankaları, ECB’ye döviz rezervi de öderler. Böylece ECB gerektiğinde döviz piyasasına müdahale edebilir.
Avrupa Merkez Bankası, Yürütme Kurulu’ndan (Başkan, Başkan Yardımcısı ve 4 nitelikli kişi) oluşur. Bu 6 kişi, şu anda Avrupa Birliği’nin en yüksek organı olan Avrupa Konseyi tarafından atanmaktadır. Merkez bankası meşruiyetini ve güvenilirliğini, Yürütme Kurulu’nun 6 üyesinin Avrupa Konseyi tarafından atanmasından almaktadır.
Yürütme Kurulu, Avrupa Merkez Bankası’nın, Yönetim Konseyi (euro bölgesi ulusal merkez bankalarının yöneticileri ve Yürütme Kurulu üyeleri) tarafından alınan para politikası kararlarının uygulanmasından sorumlu olan taktik organıdır.
Yönetim Konseyi, para politikası kararlarının alınmasından sorumludur. Para politikası kararlarını alınması, iki analize dayanır: bir ekonomik analiz ayağı ( enflasyon eğilimleri hakkında bilgi veren; döviz kurları, büyüme, borç oranları, bütçe açıkları vb. gibi ekonomik, parasal ve finansal istatistikleri kullanarak) ve gelecekteki enflasyon hakkında daha az bilgi veren ‘ işlem para birimi + kısa vadeli tasarruflar + uzun vadeli tasarruflar’ başta olmak üzere parasal büyüklüklerin izlenmesini içeren bir parasal analiz ayağı.
ECB, her yıl Avrupa Parlamentosu’na yıllık bir rapor sunarken, Avrupa Merkez Bankası Başkanı, Avrupa Parlamentosu Ekonomik ve Parasal Komitesi tarafından her üç ayda bir dinlenir. Ancak ECB’nin Avrupa Parlamentosu tarafından yaptırıma tabi tutulması mümkün değildir.
Eurosystem’in temel görevleri şunlardır:
– euro bölgesinin para politikasını tanımlamak ve uygulamak;
– euro bölgesinin döviz kuru politikasını yürütmek;
– Üye Devletlerin döviz rezervlerini tutmak ve yönetmek;
– ödeme sistemlerinin düzgün çalışmasını sağlamak.
Ayrıca Eurosystem, kredi kuruluşlarının basiretli denetimi ve finansal sistemin istikrarı ile ilgili olarak yetkili makamlar tarafından izlenen politikaların sorunsuz bir şekilde yürütülmesine katkıda bulunmaktadır.
Bu amaçla, faiz oranları gibi çeşitli eylem araçlarına sahiptir. Üç kilit oran vardır: yeniden finansman oranı, mevduat oranı ve marjinal borç verme oranı. Yeniden finansman oranı (EONIA: Avrupa Gecelik Endeks Ortalaması) ana orandır, gerektiğinde piyasaya likidite enjeksiyonunu kolaylaştırarak ekonomik aktiviteyi düzenler. Etkili olarak, bankaların kendilerini yeniden finanse edebilecekleri oranı belirleyen gecelik faiz oranıdır. Para piyasasında referans olarak kullanılır, bu oran minimum orandır. Mevduat oranı ve marjinal borç verme oranı da dahil olmak üzere birçok oran yeniden finansman oranı ile ilişkilidir. Bunlar aslında paranın maliyetidir. Yatırımları düzenler ve şirketlere ve bireylere sunulan kredi koşullarını etkiler. Faiz oranları düşükse, paranın maliyeti düşük olduğu için yatırımcılar toplu olarak borç alacaklardır. Ekonomik düzenleyicidir. Kriz zamanlarında, ekonomik aktiviteyi artırmak için oranlar düşürülür. Tersine, enflasyon çok yüksekse, enflasyonist baskıyı azaltmak için oranlar artırılır. Mevduat oranı, bankaların merkez bankası nezdindeki mevduatları için ödenen faiz oranıdır. Bu mevduatlar bankanın asgari rezervlerine karşılık gelmektedir. Banka, olası bir krizden korunmak için kârının bir kısmını bir kenara ayırmak zorundadır. Bankalar faiz kazanmak için ek fonları serbestçe kullanabilirler. ECB risksiz olarak kabul edildiğinden, bu durum genellikle kriz zamanlarında geçerlidir.
Her ayın ikinci Perşembe günü, euro bölgesi ulusal merkez bankalarının yöneticileri para politikası kararları almak için Frankfurt’ta toplanırlar.
FED – Federal Rezerv Bankası
FED, Amerika Birleşik Devletleri’nin merkez bankasıdır. On iki yerel federal bankanın (New York, San Francisco, Chicago, Richmond, Atlanta, Boston, Dallas, Cleveland, Philadelphia, Kansas City, Saint-Louis, Minneapolis) sahibi olduğu özel bir kurumdur. Bu durum ona, hükümetten belirli bir bağımsızlık sağlar.. 1913 yılında kurulmuştur. FED, Amerika Birleşik Devletleri Başkanı tarafından atanan başkanının yetkisi altındadır. Başkan, aynı zamanda kararları alan ve Guvernörler Kurulundan (Yönetim Konseyi: Amerika Birleşik Devletleri Başkanı tarafından atanan ve Senato tarafından onaylanan 7 üye), New York Federal Rezerv Bankası Başkanı ve Federal Rezerv Bankasının dönüşümlü olarak diğer 4 Guvernörlerinden oluşan komitenin bir parçasıdır. Banka, finansman açısından, tamamen bağımsızdır ve bütçeden herhangi bir pay almaz. Abone olduğu devlet tahvillerinin faiziyle ve çeşitli bankalara sağladığı hizmetlerle finanse edilmektedir.
İşlevleri çoktur. Ülkenin ekonomik büyümesini teşvik etmenin yanı sıra tam istihdam ve fiyat istikrarını sağlamak amacıyla ABD’nin para politikasına karar verir. Dolayısıyla tüm bu hedefler ışığında izlenecek para politikasını belirlemelidir. FED’in ana silahı gecelik faiz oranıdır. Oran ne kadar düşük olursa, parasal yaratım o kadar uygun olacaktır. FED’in oranlarını değiştirme kararı genellikle Bej Kitap yayınlandığında alınır. Bu Bej Kitap, Amerikan ekonomisinin durumunun bir özetidir. Bölgeleriyle ilgili tüm ekonomik bilgileri derleyen çeşitli yerel federal rezervlerden gelen raporlara dayanmaktadır. Bu amaçla çeşitli uzmanlarla görüşülür. Bej Kitap tüm bölgeleri içerir. Para Politikası Kurulu toplantısından yaklaşık iki hafta önce, yılda sekiz kez yayınlanır. Bu toplantıda, FED’in atacağı adımlara karar verilir. Güçlü bir enflasyonist baskı olduğunda, FED dolaşımdaki para miktarını azaltmak için oranlarını artırmaya karar verir. Böyle bir durumda, para musluğunun sıkılaştırıldığı söylenir. Tersine, durgunluk içindeki bir ekonomi durumunda, FED ekonomik aktiviteyi canlandırmak için oranlarını düşürür.
Biri yılın başında diğeri ortasında olmak üzere yapılan iki toplantı daha çok önemlidirler. İstisnai olarak 2 gün süren bu 2 toplantıda, Komite’nin, Yönetim Kurulu Başkanı’nın Amerikan Kongresi’ne sunduğu, aslında Amerikan para politikasına ilişkin bir rapor olan Para Politikası Raporunun Kongre’de tartışılmasına olanak sağlıyor.
Federal rezerv:
– ABD’nin para politikasına, fiyat istikrarı amacı ile karar verir,
– ekonomik büyümeyi kolaylaştırma yükümlülüğü vardır,
– Amerikan bankacılık sistemini denetler,
– Amerikan ekonomisi hakkında Bej Kitap gibi raporlar yayınlar,
– son çare borç veren olarak hareket eder,
– kendi para birimi olan ABD dolarının dış değerinden sorumlu değildir.
BoE – İngiltere Bankası
İngiltere Bankası (BoE), 1694 yılında William Paterson tarafından kuruldu. Birleşik Krallık’ın merkez bankasıdır. Oluşumu, ülkede güçlü bir ticari gelişme sağlamıştır. 1946’da kamulaştırıldıktan sonra, İkinci Dünya Savaşı’nın ardından 1997’de Mali Hizmet Kurumu (FSA) tarafından düzenlenmesi esnasında bağımsızlığına kavuştu. Bu yıl aynı zamanda Birleşik Krallık’ın para politikasında önemli bir dönüm noktası oldu, çünkü ülke, avronun kabulüne “hayır” demeye karar verdi. BoE daha sonra büyük bir finans kurumu olarak rolünde güçlendi. Gerçekten de Birleşik Krallık ulusal para birimini korumayı tercih ettiğinden, sterlin yatırımlarını daha çekici hale getirmek ve diğer birçok Avrupa ulusal merkez bankasından daha esnek bir yönetim benimsemek için avronun düşük oranlarından yararlanabilmektedir.
İngiltere Merkez Bankası’nın rolü, Birleşik Krallık’ta parasal ve finansal istikrarı teşvik etmek ve sürdürmek, döviz kuru politikasını yürütmek, İngiltere ve Galler’de sterlinin dağıtımını sağlamak ve ticari bankalara “son kredi mercii” olarak hareket etmektir.
Londra’nın, Forex için dünyanın en büyük finans merkezi olduğuna dikkat etmek önemlidir.
İngiltere Merkez Bankası ayda bir kez, her ayın ilk Perşembe günü toplanır. Faiz oranlarına ilişkin kararı öğleden sonra saat 1’de kamuoyuna duyurulur. ECB’den farklı olarak BoE, kararının ardından basın toplantısı yapmıyor. Ancak FED gibi, toplantısını takip eden haftada çeşitli üyeler arasında yapılan fikir teatilerinin ayrıntılı bir raporunu yayınlar. BoE toplantısının “Tutanakları” bu nedenle özellikle İngiliz para politikasının gelecekteki yönüne dair göstergeler arayan döviz piyasası tarafından önemle beklenir.
BoJ – Japonya Bankası
Japonya Merkez Bankası (BoJ), 1871’de tek bir Japon para birimi olan yen’in piyasaya sürülmesine yol açan “Meiji Restorasyonu”ndan kısa bir süre sonra 1882’de kuruldu.
BoJ, Nisan 1998’de bağımsız hale geldi ve ana görevleri, ülkenin para politikasını oluşturmak, banknot ihracını yönetmek, Japonya’nın finansal istikrarını sağlamak, ekonomik raporlar yayınlamak ve uluslararası ticaret dengesine katkıda bulunmaktır.
BoJ Başkanı Japonca’da “Sosai” olarak anılır ve beş yıllık bir görev süresi vardır.
KAYNAK
Bruno Trader What are the duties of Central Bank? (centralcharts.com)
sayral.com 